Toch heeft de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) zojuist de apenpokken uitgeroepen tot een mondiale noodsituatie op het gebied van de volksgezondheid, wat heel wat is. De enige andere besmettelijke ziekten in die categorie zijn Covid-19, waaraan al 6,4 miljoen mensen zijn gestorven, en polio (dat een comeback probeert te maken). De apenpokken aanpakken lijkt buiten proportie, maar daar is een reden voor.

"Covid-19 wordt algemeen beschouwd als een 'once in a lifetime' of 'once in a century' pandemie. Modelleringswerk op basis van historische gegevens toont aan dat dit niet noodzakelijk het geval is," rapporteerde de epidemiologische start-up Metabiota vorig jaar. Dat komt omdat "de frequentie van 'spill-over' infectieziekten zoals Covid gestaag toeneemt."

Het neemt toe omdat snel dodelijke pandemische ziekten pas begonnen op te bloeien in menselijke samenlevingen toen we in grote aantallen samen gingen leven. Dodelijke virussen en bacteriën zijn waarschijnlijk altijd van tijd tot tijd 'overgeslagen' naar menselijke populaties, maar als ze kleine groepen jagers-verzamelaars van 50 of 100 mensen infecteerden, stierven ze gewoon uit samen met de slachtoffers.

De natuurlijke habitat van die ziekten waren vogels en dieren die in grote kudden en kuddes leefden: veel potentiële slachtoffers om de overdracht in stand te houden. Maar toen de mensheid in grote beschavingen ging leven en sommige van die dieren domesticeerde, konden de pandemische ziekten zich gemakkelijk verspreiden en gedijden ze ook onder ons.

Gedurende het grootste deel van de geschiedenis van de beschaving kwam een succesvolle overdracht niet zo vaak voor: grote nieuwe dodelijke pandemieën deden zich slechts om de vijfhonderd jaar of zo voor. Nu er echter acht miljard mensen zijn en miljoenen elke dag de planeet doorkruisen, hebben de ziekteoverbrengers meer mogelijkheden om zich te verspreiden en verplaatsen zij zich veel sneller.

Op dit moment is het volgens de berekeningen van Metabiota zelfs waarschijnlijk dat we in de komende 25 jaar weer een nieuwe pandemie op de schaal van Covid-19 zullen krijgen. Preciezer gezegd schatten zij de kans op een nieuwe wereldwijde pandemie die zo dodelijk is als Covid op 2,5-3,3 procent per jaar. Het zou zelfs volgend jaar kunnen gebeuren.

Monkeypox is niet die ziekte. Ondanks de snelle verspreiding naar een groot aantal landen, wordt de ziekte voornamelijk overgedragen tussen mannen die seks hebben met mannen. Er bestaat een volledig werkzaam vaccin voor (hetzelfde vaccin dat de pokken heeft uitgeroeid, die nu niet meer in het wild voorkomen). En bijna niemand sterft eraan.

De directeur-generaal van de WHO, Dr. Tedros Adhanom Ghebreyesus, had dus wat uit te leggen toen hij een patstelling in zijn "noodcomité" doorbrak en verklaarde dat de monkeypox een wereldwijde noodsituatie is.

Hij legde uit dat dit was om het onderzoek te versnellen naar "de nieuwe wijzen van overdracht waardoor de ziekte zich heeft kunnen verspreiden", en om landen onder druk te zetten om vaccins en andere maatregelen te gebruiken om het aantal besmette personen te beperken. Dit zijn allemaal verstandige dingen om te doen, maar ze rechtvaardigen echt niet het uitroepen van een mondiale noodsituatie op gezondheidsgebied.

Wat hij zorgvuldig vermeed te zeggen, is dat hij dit echt bedoelt als een waarschuwing aan ons gevaar en een aansporing tot actie. Het hele systeem voor de reactie op een pandemie heeft een oefening nodig waarin alle lessen worden verwerkt die we hebben geleerd van onze haperende reactie op Covid, en de monkeypox biedt een excuus om dat te doen.

Ghebreyesus manipuleert het systeem in een goedbedoelde poging om de wereld ervan te overtuigen betere systemen op te zetten om gevaarlijke opkomende ziekten in het algemeen in te dammen, en hij kan daarvoor ernstig onder vuur komen te liggen.

Maar je kunt zijn punt zien omdat we niet genoeg geleerd hebben van onze schrijnende ervaring met Covid. De vaccins zijn sneller ontwikkeld dan bij enige voorgaande pandemie en tweederde van de wereldbevolking is in ongeveer zestien maanden volledig gevaccineerd, maar de mate van immuniteit in de armste landen is erbarmelijk.

Daardoor blijven er reservoirs met een hoge besmettingsgraad bestaan die als broedplaats dienen voor nieuwe virusvarianten, waarvan sommige zich aan de vaccins kunnen onttrekken. Dit is een kwestie van distributie en organisatie, niet een medische kwestie, en door het op kleinere schaal te doen voor monkeypox zou het systeem kunnen worden verbeterd voor de volgende keer dat er iets echt gevaarlijks opduikt.

Hetzelfde geldt voor de eerste fasen van detectie en beheersing, die met Covid ernstig zijn verknoeid. Er zullen in de toekomst veel ergere pandemieën opduiken - ZULLEN, niet "kunnen" - en de wereld moet beter voorbereid zijn.

Door slechts een honderdste van wat de wereld aan de bestrijding van Covid heeft uitgegeven te besteden aan een betere voorbereiding op de volgende pandemie - door lokale vaccinproductiefaciliteiten, regionale laboratoria met goede analysecapaciteiten en sterkere meldingsnetwerken op te zetten - kunnen we ons nog eens twee jaar de ellende en verliezen besparen die we met deze pandemie hebben geleden.

Als dat het echte doel van Ghebreyesus is met deze monkeypox, dan vind ik het best.

Author

Gwynne Dyer is an independent journalist whose articles are published in 45 countries.

Gwynne Dyer