Sardines zijn verwant aan haringen, die beide tot de familie Clupeidae behoren. De term sardine werd voor het eerst in het Engels gebruikt in het begin van de 15e eeuw, en is wellicht afkomstig van het eiland Sardinië in de Middellandse Zee, waar sardines vroeger overvloedig voorkwamen. Dankzij een goed beheer van de visbestanden zijn ze hier in Portugal nog steeds overvloedig aanwezig, vooral in de Algarve.

Een van de visueel aantrekkelijkste bezienswaardigheden was vroeger in Portimão, onder de oude brug. De sardines werden aan land gebracht naast een rij zeer eenvoudige, maar uitstekende restaurants die uitsluitend sardines verkochten. De vissers gooiden de sardines uit de boten en legden ze meteen op de houtskoolgrill. Het was zo'n beroemd schouwspel dat het ooit op de voorpagina van het tijdschrift Vogue heeft gestaan, enkele jaren voor de revolutie.

Het was allemaal heel eenvoudig. De wijn werd vaak geserveerd in wat voor handen was, een paar keer in een oude plastic fles van afwasmiddel (gewassen natuurlijk). Wat salade als je geluk had, maar de vis bleef komen tot je vol zat, en dan telden ze de koppen en moest je betalen voor wat je had gegeten.

Veel later, maar nog voor de oprichting van de gezondheidsinspectie, kwam de wijn in flessen, maar het was nog steeds basisvoedsel. Nog later kwam daar de luxe van wat aardappelen bij. Denk niet eens aan een voorgerecht, of een toetje, (maar misschien een ijsje). Dit was heel basic, maar ook heel bijzonder. Je zag letterlijk hoe de sardientjes aan land werden gebracht en direct op de grill werden gelegd. Verser dan dat kun je ze niet krijgen, en ze waren een genot.

Ook al heeft de "vooruitgang" ertoe geleid dat deze restaurants aan de kade zijn gesloten en naar een nieuwe "gemoderniseerde" locatie zijn verhuisd, er zijn nog steeds genoeg restaurants die weten hoe ze deze voortreffelijke vis moeten serveren, en ze moeten op houtskool worden gegrild. Ze mogen dan wel een paar uur oud zijn, maar u zult het verschil waarschijnlijk niet merken.

Maar weet u hoe u sardines moet eten?

Rare vraag natuurlijk, maar er is een speciale manier om sardines te eten, de oude Algarve-stijl. Neem een snee van het zelfgebakken brood uit de mand, en eet uw sardines op dit brood, zodat de oliën, het zout, de sappen enz. van de sardines erin kunnen trekken. Keer het brood een paar keer om. Als u klaar bent, laat u het sneetje brood roosteren op de barbecue. Het is de oude manier uit de Algarve, maar als u dat geroosterde sneetje brood proeft, zult u nooit meer sardines op een andere manier willen eten. Geloof me, het is geweldig. De achtergrond van deze traditionele manier om sardines te eten is eenvoudig. Geen borden nodig, alleen het sneetje brood. Eet de sardine met je vingers, eindig met het brood op de barbecue. Geen borden met messen en vorken nodig, geen afwas.

Super voedzaam, sardines zijn een compleet voedingsmiddel, rijk aan eiwitten van goede kwaliteit, omega 3, calcium, vitamine D en B12, magnesium... en ze hebben ook het voordeel van een laag risico op besmetting door zware metalen zoals kwik of cadmium. Heb je nog meer excuses nodig om ze te eten?

De sardine-industrie in de jaren 90

1853 is de datum die wordt toegekend aan de oudste conservenfabriek, opgericht in Vila Real de Santo António, maar Portimao was de plaats waar je de meeste sardineconservenfabrieken zou hebben gevonden. Tegenwoordig zijn ze afgebroken of voor andere doeleinden gebruikt, maar ze waren een belangrijke werkgever in het gebied. 1891 schijnt het jaar van de start van de conservenindustrie in Portimão te zijn. Tegen 1935 waren er 19 fabrieken. De werkdag duurde veertien uur, tien overdag en vier 's nachts. Mannen konden 600 réis verdienen, vrouwen 220 réis en minderjarigen slechts 180 réis (In 1911 verving de escudo de réis tegen een koers van 1 escudo = 1.000 réis).

Vrouwen begonnen op 14-jarige leeftijd in fabrieken te werken, en aangezien het werk niet gereglementeerd was, werden de arbeiders op elk moment van de dag en de nacht opgeroepen door het sirenefluitje van de fabriek, afhankelijk van de aankomst van de vis. Zodra de vrouwen de sirene hoorden, renden zij naar de fabrieken om niet gestraft te worden in hun werkuren en dus hun weekloon.

Volgens de meeste historici begon de lokale sardineconservenindustrie in de Algarve te sluiten met de komst van het toerisme. De toeristische industrie zou veel beter betalen dan werken in een conservenfabriek.

Tegenwoordig werken er nog steeds meer dan duizend mensen in deze industrie, maar voornamelijk in het noorden van Portugal. De technologie heeft het conservenproces ingrijpend veranderd. Ook Marokko heeft de leiding overgenomen als een van de belangrijkste leveranciers, niet in de laatste plaats omdat de arbeidskosten veel lager zijn.

Bezoek het museum van Portimão om meer te weten te komen

Een essentieel bezoek als u nieuwsgierig bent naar meer informatie is het Portimão Museum aan de zuidkant van de Portimão promenade. Ze hebben films van de fabrieken aan het werk, allemaal erg 'propagandastijl', vrolijke vrouwen zingend op weg naar hun werk en zingend op de terugweg. Ik denk dat dat een grote misschien is, maar het is erg interessant. Het museum is erg goed gepresenteerd en zeer de moeite van een bezoek waard. Website, niet in het Engels maar Google zal het voor u vertalen. Kijk in de link 'Há Peixe no Cais'.

Het geluid van de sirenes die de arbeiders naar de fabrieken riepen is al lang voorbij, maar het was een deel van de geschiedenis van de Algarve. Geniet ondertussen van de geneugten van de verse sardine, gegrild boven houtskool, en vergeet niet het geheim van hoe je je sardines eet op de lokale historische manier.

Author

Resident in Portugal for 50 years, publishing and writing about Portugal since 1977. Privileged to have seen, firsthand, Portugal progress from a dictatorship (1974) into a stable democracy. 

Paul Luckman