Oorlog: We zijn geen kinderen

Het is de taak van Franciscus om zulke dingen te zeggen, en hij doet dat met oprechtheid en gratie. Hij veroordeelde de "kinderlijke" grillen van "enkele potentaten" om oorlog te voeren, en iedereen vond dat goed klinken, hoewel niemand namen noemde. (Hint: de naam van de belangrijkste beledigende "potentaat" van het moment begint met een "P").

Maar hier is de vraag. Ben jij een kind? Denk je tenminste als een kind? Ben je onwetend en machteloos? Drie keer 'nee'?

Nou, als u een verantwoordelijke volwassene bent, wat deed u dan de laatste keer dat uw land in oorlog was? (Als u tot de minderheid behoort wiens land niet in oorlog is gegaan sinds u leeft, kunt u deze vraag overslaan - of gewoon uw fantasie gebruiken).

De paus bedoelt het goed, maar hij blaft tegen de verkeerde boom. De reden dat er altijd oorlog is, is niet een eindeloze aanvoer van kwaadaardige potentaten met kinderlijke grillen. Het is een eindeloze aanvoer van mensen, waarvan de meeste niet eens kwaad in hun hart hebben.

Wat ze wel in volle omvang hebben is een basiscultuur, ouder dan onze soort zelf, die oorlog als natuurlijk en noodzakelijk beschouwt (tenminste als onze kant het doet). Natuurlijk zijn er soms duidelijke aanvallers en verdedigers, maar de rollen wisselen regelmatig en het spel houdt nooit op.

Jean-Jacques Rousseau zou het niet met me eens zijn, maar hij kende alleen de laatste drieduizend jaar van de menselijke geschiedenis. We weten van onze verre voorgeschiedenis, en we weten ook van onze primaten verwanten (vooral de chimpansees), en dat heeft ons iets heel belangrijks geleerd. De mens heeft de oorlog niet uitgevonden. Ze hebben het geërfd.

In het midden van de 20e eeuw begon het geloof dat de mens in vrede leefde vóór de komst van de beschaving af te brokkelen door het bewijs van antropologen dat oorlogsvoering chronisch en bijna universeel was onder jager-verzamelaars. We stammen allemaal af van jagers-verzamelaars.

In de jaren 1970 ontdekte primatoloog Jane Goodall, die chimpansees in Tanzania bestudeerde, dat naburige chimpanseebendes oorlog met elkaar voerden. Het was oorlog op laag niveau, volledig gevoerd door vele-op-een hinderlagen, maar later onderzoek wees uit dat de mannelijke sterfte door oorlog gemiddeld 30% per generatie bedroeg, en soms werden hele groepen weggevaagd.

De reden hiervoor kan liggen in de evolutionaire biologie. De wereld is altijd behoorlijk vol geweest, en wanneer de voedselbronnen van een bepaalde regio schaarser worden - een droogte, een overstroming, een verandering in de migratieroutes van dieren - zullen sommige van de plaatselijke bewoners verhongeren.

Als je een territoriaal dier bent dat in groepen leeft, loont het op lange termijn om de populatie van de naburige groepen te verkleinen. Wanneer het erop aankomt, zal jouw grotere groep in staat zijn de naburige groep te verdrijven of uit te roeien en zijn hulpbronnen en die van jezelf te gebruiken.

Chimpansees hebben deze strategie niet bedacht of gekozen. Mensen ook niet. Veel andere in groepen levende roofdieren hebben dezelfde strategie: leeuwen, hyena's, wolven. Eigenschappen als agressiviteit verschillen per individu, maar als agressie voordelen oplevert, zal de evolutie die stimuleren.

Dus hier zitten we, heel lang later, vast aan een diepgeworteld traditioneel gedrag dat onze doelen niet langer goed dient. Het zou ons zelfs kunnen uitroeien. Wat kunnen we eraan doen?

Het heeft geen zin te verlangen naar een universele Gandhi die het menselijk hart zal veranderen. Hij bestaat niet, en het zijn trouwens niet de harten die moeten veranderen. Het zijn de menselijke instellingen.

Eigenlijk weten bijna alle militaire en diplomatieke professionals dat al. Zelfs veel politici begrijpen het, en in de afgelopen eeuw - laten we zeggen, sinds ongeveer het midden van de Eerste Wereldoorlog - is veel moeite gedaan om de oorlog te temmen en instellingen op te bouwen die de oorlog kunnen vervangen.

Dat was het doel van de Volkenbond. Dat is waar de Verenigde Naties over gaan, en wapenbeheersingsmaatregelen, en internationale strafhoven om mensen te berechten die een agressieve oorlog beginnen, te beginnen met de Neurenberg processen in 1945. Het is een werk in uitvoering, maar de laatste vijftig jaar is de omvang en frequentie van oorlogen sterk afgenomen.

Het werk is nog lang niet af, en de terugkeer van een grootmachtenoorlog - met kernwapens dit keer - is een altijd aanwezig risico. Maar een kernoorlog is niet alleen een bedreiging. Het is ook een enorme stimulans om deze oude instelling onder controle te krijgen en uiteindelijk af te schaffen.

En een beetje gebed onderweg kan waarschijnlijk geen kwaad.