In Venezuela is op dit moment misschien wel zo'n vrijwillige overgang aan de gang. De huidige machthebber, president Nicolás Maduro, laat de verkiezingen van zondag vrijelijk verlopen, ook al zeggen de peilingen dat hij zal verliezen.

De regerende Verenigde Socialistische Partij van Venezuela (PSUV), die al 26 jaar aan de macht is, heeft de democratie nooit echt ontworteld; ze heeft er gewoon mee geknoeid. Sterker nog, in de gloriedagen van de jaren '90 hoefde ze niet eens vals te spelen. Het kon het zich veroorloven om de democratische regels te respecteren, omdat het de verkiezingen eerlijk won.

Olie speelde een even belangrijke rol in de economie van Venezuela als in die van Saoedi-Arabië (ongeveer twee derde van het nationaal inkomen) en de olieprijzen waren erg hoog in de jaren 90. Hugo Chávez, de voormalige militair die de PSUV oprichtte, won de verkiezingen van 1998 op precies het juiste moment. Geld was geen beperking, dus creëerde hij een nep welvaartsstaat.

Er was veel corruptie en wanbeheer, maar er klotste zoveel geld rond dat de meeste mensen - vooral mensen die nooit eerder een comfortabel leven hadden gehad - over het algemeen blij waren met 'Chavismo'.

Zijn performatieve "socialisme" maakte Washington natuurlijk van streek, maar de Verenigde Staten deden nooit veel moeite om hem ten val te brengen omdat hij eigenlijk geen bedreiging vormde. Alle anderen in Latijns-Amerika wisten dat Chávez en zijn aanhangers gewoon leefden van de opbrengsten van de olierijkdom van het land. Het was geen voorbeeld voor anderen.

Bovendien was de bloei van de rozen aan het afnemen tegen de tijd dat Chávez in 2013 stierf aan kanker, opnieuw precies op het juiste moment. Eerst stortte de wereldolieprijs in. Toen stortte de olieproductie van Venezuela in als gevolg van anderhalf decennium van lage investeringen en geen onderhoud: het is nu nog maar een kwart van wat het vijftien jaar geleden was.

De sukkel die achterbleef was de door Chávez gekozen opvolger, Nicolás Maduro. Hij is niet charismatisch, er is geen oliegeld en de valse welvaart is tien jaar geleden al verdampt. Nu moeten de verkiezingen vervalst worden, anders verliest de PSUV de macht. Nu is de 'welvaartsstaat' eigenlijk gewoon een rantsoeneringssysteem, en geen genereus systeem. Het is niet leuk meer.

Maduro voert een defensieve en uiteindelijk gedoemde strijd vanaf de dag dat hij aan de macht kwam in 2013. Het inkomen per hoofd van de bevolking is een derde van wat het tien jaar geleden was, bijna een derde van de inwoners van Venezuela (7,9 miljoen mensen) is het land uit wanhoop ontvlucht en er zijn honderden politieke gevangenen.

Probeer je dus in Maduro's gedachten te verplaatsen. De goede tijden komen nooit meer terug en zijn dagelijkse taak bestaat er al elf jaar in om de gammele show nog een dag langer draaiende te houden. Wat heeft het voor zin? Waarom niet gewoon vrije verkiezingen houden, alle problemen overdragen aan een democratisch gekozen opvolger en het toneel met enige gratie verlaten?

Ik kan Maduro's gedachten niet lezen, maar ik heb veel tijd besteed aan het interviewen van hoofdrolspelers in Sovjet-Rusland en later in apartheid Zuid-Afrika toen die regimes geleidelijk, half onbewust besloten om vrijwillig de macht neer te leggen. Maduro's grillige beweging in de richting van wat uiteindelijk een aanvaarding van zijn nederlaag kan zijn, doet me denken aan het gedrag dat ik toen zag.

Eerst stemde hij er vorig jaar oktober mee in om dit jaar nationale verkiezingen te houden waarbij buitenlandse waarnemers aanwezig zouden zijn om te garanderen dat ze vrij zouden zijn, in ruil voor een opschorting van de Amerikaanse sancties tegen Venezuela.

Vervolgens haalde hij in januari zijn oude truc uit door María Corina Machado, de leider van de verenigde oppositiepartijen en kandidaat voor het presidentschap, te 'diskwalificeren'. Sterker nog, hij deed het twee keer en diskwalificeerde ook de vrouw die zij koos als stand-in leider. De VS reageerde in april door opnieuw sancties op te leggen.

Op dat moment waarschuwde Maduro voor "een bloedbad in Venezuela, een burgeroorlog veroorzaakt door de fascisten". Maar toen liet hij Machado's tweede keuze als plaatsvervanger lopen - en die man, Edmundo González, ligt nu minstens 20 punten voor op Maduro in de peilingen.

Als González en de oppositiealliantie zondag winnen, kan het hele Chavista tijdperk voorbij zijn. Een veelbelovend teken is dat de regering Biden drie weken geleden opnieuw directe besprekingen is begonnen met het regime van Maduro.

In het beste geval komt er een lange, moeilijke periode van wederopbouw van Venezuela en repatriëring van de miljoenen mensen die zichzelf hebben geëxpatrieerd, met amnestie voor alle mensen die zich door de jaren heen slecht hebben gedragen. En natuurlijk kan Maduro op het laatste moment koudwatervrees krijgen, de verkiezingsuitslag negeren en het land in een nog ergere periode van wanhoop en verval storten.

Geen kippen tellen voordat ze uit het ei komen, maar er is tenminste een kans dat het herstel van Venezuela nu begint.

Author

Gwynne Dyer is an independent journalist whose articles are published in 45 countries.

Gwynne Dyer