In 2001 zette Portugal een radicale stap. Het werd het eerste land ter wereld dat het gebruik van alle drugs decriminaliseerde. TIME Magazine berichtte onlangs dat Portugal toen in de greep was van heroïneverslaving. Naar schatting 1 procent van de bevolking - bankiers, studenten, socialites - was verslaafd aan heroïne en Portugal had het hoogste percentage HIV-besmettingen van de hele Europese Unie. "Het was een bloedbad," herinnert Américo Nave zich, een psycholoog en voorzitter van Crescer, een NGO die zich richt op schadebeperkende praktijken. In 2001 werkte hij met de verslaafden die in de buurt woonden. "Mensen hadden zweren gevuld met maden. Sommigen verloren hun armen of benen door overmatig gebruik."


Het begon allemaal in Olhão

Volgens de meeste berichten is de crisis begonnen in Olhão. Het is moeilijk te begrijpen waarom het Olhão moest zijn, maar dit was een welvarende tijd voor deze stad, het toerisme groeide en de valuta stroomde door de hele zuidelijke Algarve-regio. Maar tegen het einde van het decennium begon de heroïne aan te spoelen op de kusten van Olhão. Van de ene dag op de andere werd dit stukje kust van de Algarve een van de drugshoofdsteden van Europa: een op de honderd Portugezen kampte op dat moment met een problematische heroïneverslaving. Krantenkoppen in de lokale pers luidden de noodklok over sterfgevallen door overdosis en stijgende criminaliteit. Het aantal HIV-besmettingen in Portugal werd het hoogste in de Europese Unie.

In 2001 werd Portugal het eerste land dat het bezit en gebruik van alle illegale stoffen decriminaliseerde. In plaats van te worden gearresteerd, kregen mensen die werden betrapt met een persoonlijke voorraad, een waarschuwing, een kleine boete, of de mededeling dat ze voor een lokale commissie - een arts, een advocaat of een maatschappelijk werker - moesten verschijnen over behandeling, schadebeperking, en de ondersteunende diensten die voor hen beschikbaar waren.

Dit was een revolutionaire benadering van de aanpak van drugs. Het is belangrijk op te merken dat Portugal zijn drugscrisis heeft gestabiliseerd, maar niet heeft doen verdwijnen. Drugsgerelateerde sterfgevallen, gevangenisstraffen en infectiecijfers daalden drastisch, maar Portugal had nog steeds te maken met de gezondheidscomplicaties van langdurig drugsgebruik.


Het verschil tussen legalisering en decriminalisering

Het eerste wat men moet begrijpen is dat decriminalisatie in Portugal de strafrechtelijke sancties tegen persoonlijk gebruik van drugs opheft. Iemand die een drug onder een bepaalde hoeveelheid in bezit heeft, wordt niet vervolgd (gedefinieerd als 10 dagen waarde voor persoonlijk gebruik). Dit betekent echter niet dat personen nooit worden gearresteerd voor drugsgerelateerde misdrijven of gedragingen. De consumptie van drugs is gedecriminaliseerd, maar dat geldt niet voor de verkoop van drugs.

De lezers weten waarschijnlijk dat het kopen van drugs in bepaalde gebieden geen groot probleem is. Mensen worden op straat aangesproken, vooral in toeristische gebieden. Dit is illegaal en zal leiden tot strafrechtelijke vervolging.


Hoe gaat Portugal om met drugsgebruikers

De basis van de houding van Portugal ten opzichte van drugsgebruikers is behandelen in plaats van opsluiten. Dit wordt voornamelijk georganiseerd via het openbare netwerk van diensten voor de behandeling van drugsverslaafden, dat ressorteert onder het Instituut voor drugs en drugsverslaving, en het ministerie van Volksgezondheid. Naast de openbare diensten zorgen certificering en protocollen tussen NGO's en andere openbare of particuliere behandelingsdiensten voor een ruime toegang tot kwaliteitsgecontroleerde diensten, die verschillende behandelingsmethoden omvatten. De openbare diensten zijn gratis en toegankelijk voor alle drugsgebruikers die behandeling zoeken.

Er zijn 73 gespecialiseerde behandelingsfaciliteiten (openbare en gecertificeerde particuliere therapeutische gemeenschappen), 14 detoxificatie-eenheden, 70 openbare poliklinische faciliteiten en 13 erkende dagcentra. Portugal is verdeeld in 18 districten. In vrijwel heel Portugal is er een volledige dekking van ambulante behandeling van drugsverslaafden.

De zogenaamde "substitutietherapie" is in Portugal op grote schaal beschikbaar, via openbare diensten zoals gespecialiseerde behandelingscentra, gezondheidscentra, ziekenhuizen en apotheken, maar ook via sommige ngo's en non-profitorganisaties.


Waarom volgen andere landen de strategie van Portugal niet?

Uit officiële cijfers blijkt dat de aanpak van drugsgebruikers door Portugal zeer succesvol is. Je moet je afvragen waarom de rest van de wereld de aanpak van Portugal niet overneemt.

De New York Times berichtte: "Veel mensen komen ook naar Portugal om te onderzoeken hoe een slimmere, gezondheidsgestuurde aanpak eruit zou kunnen zien. Delegaties uit de hele wereld vliegen naar Lissabon om te bestuderen wat nu het "Portugese model" wordt genoemd. Portugal werd aanvankelijk over de hele wereld uitgescholden voor zijn experiment, als een zwakke schakel in de oorlog tegen drugs, maar vandaag wordt het geprezen als een model. Een van de voordelen van de Portugese aanpak is dat het onvergelijkbaar goedkoper is om mensen te behandelen dan om ze in de gevangenis te stoppen. Volgens de New York Times besteedt het Ministerie van Volksgezondheid in Portugal minder dan 10 dollar per burger per jaar aan zijn succesvolle drugsbeleid. Ondertussen heeft de VS zo'n 10.000 dollar per huishouden uitgegeven'.

Eén kwestie lijkt het onderwerp of de legalisering van de verkoop van marihuana te zijn. Veel verslagen die ik heb gelezen lijken te zeggen dat als zij het persoonlijk gebruik van drugs decriminaliseren, zij op zijn minst de verkoop van marihuana zouden moeten legaliseren, wat maar weinig landen willen doen. Nederland heeft het gedaan, maar weinig andere landen willen volgen. Dit lijkt op zijn zachtst gezegd verwarrend.

Portugal heeft het bij het rechte eind, de overgrote meerderheid van de regeringen is het daarmee eens, maar zij willen het voorbeeld van Portugal niet volgen. Je moet je afvragen waarom niet?


Author

Resident in Portugal for 50 years, publishing and writing about Portugal since 1977. Privileged to have seen, firsthand, Portugal progress from a dictatorship (1974) into a stable democracy. 

Paul Luckman